કવિતા કહે છે

શબ્દોના આડા ઊભા સરવાળાને લોકો કવિતા કહે છે
ખુલે નહીં એવા અર્થોના તાળાને લોકો કવિતા કહે છે
અભણ અમદાવાદી

તકદીર છે

 

 ગુલ પાંખડી સમ આંખડી મુજને જુએ તકદીર છે

કમનીય આ નયનો જુઓ કવનો રચે તકદીર છે

હળવાશ આ કુમળાશ આ તમને મળી તમને ફળી

ગુલ છો તમે પણ ભૂલતા નહીં મોખરે તકદીર છે

તુજ સાધના ફળ પામવા મથતી રહી પણ ના ફળી

ધર ધીર હીંમત રાખ તું બદલાય છે તકદીર છે

લજવે કદી પજવે કદી પરખે કદી પડખે કદી

નખરા સહે લટકા કરે ઝટકા ખમે તકદીર છે

તલવારથી તકદીરના ફરમાનને બદલાય નહીં

ઢગલો ચલણ ખર્ચો છતાં પણ ના મળે તકદીર છે

ગરકાવ મન થઈ જાય છે અવકાશના ઉંડાણમાં

વિચરે પછી મનમાં સવાલો કોણ એ તકદીર છે

અભણ અમદાવાદી

ક્યાં મળે છે?[ગઝલ, શાલીની છંદ માં]

ક્યાં મળે છે

(ગઝલ - શાલિની છંદ માં)

પારેવાં શા, માનવી ક્યાં મળે છે?

આજે સાદા, મ્હારથી ક્યાં મળે છે?

શોધી શોધી, લોથ હું થૈ ગયો છું

ફૂટે ના એ, માટલી ક્યાં મળે છે?

માપે સાચી, રીતથી માણસોને

સાચા બોલી, માપણી ક્યાં મળે છે?

જોઈ રંગો, ફૂલને પ્રશ્ન પૂછ્યો

ક્યાંથી લાવ્યા, તાજગી ક્યાં મળે છે?

કોઈ આપી, ના શકે આ જવાબ

ના પૂછો કે, ખાતરી ક્યાં મળે છે?

અભણ અમદાવાદી

હળવું મુક્તક

છંદને તેલ લેવા મોકલી દીધાં
ભાવને ભેળ ખાવા મોકલી દીધાં
પોથીનો ભાર હળવો કરવા માટે
પાનાને ગેલ કરવા મોકલી દીધાં
અભણ અમદાવાદી

કિનારો

વેદનાને સમજનો કિનારો જરૂરી છે
ફૉલ, સાડીની સાચવણી માટે જરૂરી છે
અભણ અમદાવાદી

ફાળ

ભૂખ્યા પેટે ફાળ પડી છે
ચૂલાએ હડતાળ કરી છે

બળતણ રાજી રાજી થઈ ગ્યું
ચૂલાએ હડતાળ કરી છે

બે બોલાવ્યાં બાર આવ્યા છે
પાણી જેવી દાળ કરી છે

અઢળક મીઠું નાંખીને મેં
પાણી પ્હેલાં પાળ કરી છે

આલુ કાંદા સડવા દો ને
નેતાઓએ જાળ વણી છે

ક્યાંથી પામે ભોજન સઘળા
ચૂંથાયેલી જાળવણી છે

માંગ્યા જ્યારે હક અધિકાર
મસમોટી બે ગાળ મળી છે

વાણીના વન કરમાયા છે
બીજોની બહુ ખોટ પડી છે

લેબલ વ્હાલાં દવલાંના એ
સંબંધોની ફાળવણી છે
અભણ અમદાવાદી

રણકાર

વાદ્ય છું રણકાર છું
નાદનો અવતાર છું
લાગણીને રાગમાં
ગૂંથી દઉં સિતાર છું

અભણ અમદાવાદી

હાજરી

આવડી અમથી છે વાત, સૂર્ય દૂર છે હું પાસે છું
રાતે શોધ્યો ના જડે તે, મારી હાજરી સળંગ છે
અભણ અમદાવાદી

લલચાય નહીં

મારી કલમ કદી અભડાય નહીં
ખનખનથી કદી લલચાય નહીં
અભણ અમદાવાદી

છેલ્લો સહારો

છેલ્લો સહારો આ વહાણ છે
યાદો સઘળી લોહીલુહાણ છે
પાછળ છોડી દીધી માતૃભૂમિ
આગળની આશા સંજાણ છે
અભણ અમદાવાદી

દિલના ટુકડા

દિલના ટુકડા થયા ગીત રચાયું
ટુકડા કણસ્યા ને સંગીત રચાયું
અભણ અમદાવાદી

આંસુડા

જ્યારે જ્યારે તારા આંસુડા મારી આંખથી ટપકે છે
ધરતીની પીડા આકાશમાંથી વાદળ થઈને વરસે છે
અભણ અમદાવાદી

ચમેલી

ચૂલા પર તપેલી છે
તપેલીમાં ચમેલી છે
તપેલીમાં ઉકળીને
નિખરી રહી ચમેલી છે
અભણ અમદાવાદી

ચલક ચલાણું

પાંચ પતિઓ વચ્ચે વહેંચાઈ
સ્ત્રી છું કે હું ચલક ચલાણું છું
અભણ અમદાવાદી

કાંટો

માન્યું કે કાંટો છું હું મહેક ફેલાવી શકું નહીં
ફૂલોનો સાથી છું પણ દિલમાં વસી શકું નહીં
કાંટાનું કદી'ય હોતુ નથી ભમરા જેવું નસીબ
ભમરા કરતા વધારે રહું છું ફૂલોની કરીબ
જીવનભર કાંટા સિવાય બીજું શું છે મળતું
કરુ છું હું ય વફા સત્ય આ કોણ છે કળતું
જેનો પકડું છું પાલવ હું કદી છોડતો નથી
પાલવ જ કદી કોઈ નો મારી ટકતો નથી
અભણ અમદાવાદી

ઝાંઝવા

માછલી આવે અને ડૂબે અહીં એવો
ઝાંઝવાને પણ અભરખો હોય છે

પળના ઉંડાણમાં વિસ્તરી તો જુઓ
પળમાં વિરાજમાન સદીઓ હોય છે

રૂપના નખરાંને જીવન બક્ષનાર
અલબેલો એક ભમરો હોય છે

અડપલા કરશો મા કુદરત સંગ
ભૂકંપ એ કુદરતનો છણકો હોય છે

પંજો કમળ સાયકલ કે પછી ફાનસ
દરેકના વિજયમાં છબરડો હોય છે

થઈ ધાર બુઠ્ઠી માસ્ટરના બેટની
વય આખરે તો ભમરડો હોય છે
પ્રથમ પંક્તિ અન્ય કોઈ કવિની છે નામ યાદ નથી બાકીની મારું સર્જન છે
અભણ અમદાવાદી

અસર છે શરાબની (મંજુ ભાષિણી)

ભરયૌવને, નજર છે શરાબની
શમણાલયે, અસર છે શરાબની

મટતી નથી, તરસ આ દીદારથી
મન આશ છે, અધરના શરાબની

ભમરો ફરે, પ્રણયના વહાણમાં
મળતી મજા, સફરમાં શરાબની

મદિરા સમી, સનમ જાણવા મથે
"મુજ નેણમાં, અસર છે શરાબની"

શમણાં હવે, 'અભણ'ની શરાબ છે
ફળશે સદા, અસર આ શરાબની

મધુરી ઘડી, નયનથી સ્વીકારની 
પળમાં હતી, મધુરતા શરાબની
અભણ અમદાવાદી

ચરણો(પ્રમિતાક્ષરા છંદ)

ફળશે સદા સુમતિનાં ચરણો
ચડશે સદા પ્રગતિનાં ચરણો

(નીચેની બે પંક્તિઓ કલ્પના ચાવલાને સમર્પિત છે)
પતિદેવ છે સકળ વાત જુની
પતિથી વિરાટ સતીના ચરણો

મદમસ્ત આ અવસરો રસનાં
વરસે રસિક રતિનાં ચરણો

ચડતા રહે શિખરને ડુંગરો
સદ્ગુણની કીર્તિનાં ચરણો

કડવાશ છે કુમતિ આ સમઝો
ફળતા નથી કુમતિનાં ચરણો

પળ વિસ્તરી શતક રૂપ ધરે
મળશે ઘણા પ્રગતિના ચરમો
અભણ અમદાવાદી

પ્રિય કવન (શશીકલા છંદ)

ચલ સનમ ચલ, ફુરસદ પળ મળી
ચલ સનમ ચલ, ફુરસદ પળ મળી
પ્રિય કવન રચ, ફુરસદ પળ મળી
ચલ સનમ ચલ, ફુરસદ પળ મળી

અગન અંગ અંગ, ચિતવન ખળભળે
દહન રગ રગ, બરફ પવન મળે
તરસ અરુણિમ, સકળ બદન બળે
ચલ સનમ ચલ, ફુરસદ પળ મળી

રસ મધુર ફળ, પટ ઝટપટ મળે
સતત નખભર, કર મરદન કરે
રસિક અવસર, રસ નવરસ ભળે
ચલ સનમ ચલ, ફુરસદ પળ મળી

સતત અવિરત, અવર જવર કરે
તન વિલય થઇ,અવયવ મઘમઘે
મિલન રસભર, અનહદ રસ ઝરે
ચલ સનમ ચલ, ફુરસદ પળ મળી

સરરર સરર, રસ દડદડ ઝરે
મન જગત નભ, જગમગ ઝળહળે
મદન અનુપમ, 'અભણ' સનમ કહે
ચલ સનમ ચલ, ફુરસદ પળ મળી
અભણ અમદાવાદી

પ્રણય તારો પાંડિત્ય મારું

સનમ પ્રણય તારો શબ્દ પાંડિત્ય મારું
કથન કવન મારું લાવ્યું પાવિત્ર્ય તારું

પવન અગન સૌની છે તપી આગમાં તું
સુખ દુખ ઘડવૈયા રચ્યું ચારિત્ર્ય તારું

ગઉ ઉદર તું ઠારે ભિક્ષુકોને જમાડે
ધરમ કરમ જાણે એવું આતિથ્ય તારું

કઠણ સમયગાળો છે મહેમાન તારો
મન દરપણમાં મેં જોયું કારુણ્ય તારું

કુમક રુદનની છે કૂચ રોકાય શાથી?
સરવર તટ તોડી વહ્યું પ્રાગટ્ય તારું

ચરણ કમળ તારા ના જુએ રાત કે દી'
લડત અમર તારી જાણ્યું સાતત્ય તારું

શિખર પર તું જે છે મળ્યું છે સાધનાથી
જગ સંગ પગ મૂકી ચાલ્યું તારુણ્ય તારું

'અભણ' સફર રુડીને રળિયામણી છે
કવન રસ ગુલાબી માણ્યું સાહિત્ય તારું
અભણ અમદાવાદી

ફેરીયો

હું છું એક ફેરીયો
નાનકડો કવિ ફેરીયો
માલ વેચું હરી ફરીને
પેટ ભરું છું ફરી ચરીને...હું છું

વેપારી છું લાગણીઓનો
અકળ મનની માગણીઓનો
વેપારી છું ફૂલોનો ને
કવિતાનો ને શબ્દોનો...હું છું

કરમ મારુ છે લખવાનું
શબ્દથી સેતુ રચવાનુ
વેલા છોડ સિંચવાનું
ફૂલોને વહેંચવાનું...હું છું

વ્યક્તિને ગુણ દોષથી માપુ
લાગણીઓને શબ્દો આપુ
શમણાની માળા પરોવુ
સૌને શબ્દોથી મનાવુ...હું છું

માલ ઘણો છે મારી પાસે
રચી રહ્યો છું શ્વાસે શ્વાસે
છંદો ગઝલોને કવિતા
શબ્દોની વહાવુ સરિતા...હું છું
અભણ અમદાવાદી

ગાંઠિયા ચટણી

મમ્મી મારી એવી જાણે તીખીને તમતમતી ચટણી
પપ્પા મારા એવા જાણે ગરમગરમ રે ગાંઠિયા
મમ્મી મારી એવી જાણે મીઠી મીઠી મધ શી જલેબી
પપ્પા મારા એવા જાણે શીરો પુરી ખીર કચોરી                                                                                                                                                   પપ્પા મારા એવા જાણે ગોળ મટોળ રીંગ રોડ
મમ્મી મારી એવી જાણે યીધો સાદો આશ્રમરોડ
મમ્મી મારી એવી જાણે સૂરજની પહેલી કીરણ
પપ્પા મારા એવા જાણે પૂનમની મધુર કીરણ
પપ્પા મમ્મી બંને કેવા ગાંઠિયાને ચટણી જેવા
એક વગર બીજું ન ભાવે સાથે મળીને સ્વાદ આપે
અભણ અમદાવાદી

मोती

मोती जीवन सागर में से जो चंद मोती छांटे है शब्दमाला में पिरो के आप के साथ बांटे है कुमार अमदावादी

हीरो

वो बच्चे योग्य बनते है जिन के पहले 'हीरो' उन के माँ बाप होते हैं। अपने बच्चों का हीरो बनना ही व्यक्ति का लक्ष्य होना चाहिये। कुमार अमदावादी

ઝાકળ

પુષ્પનાં પ્રસ્વેદને ઝાકળ કહેવાય છે
એની સામે મોતી પણ ઝાંખા પડી જાય છે

અભણ અમદાવાદી
શબ્દનો બંધાણી છું
ભાવનો પુજારી છું
લાખ ટીકા થાય મારી
હું 'અભણ' ખુમારી છું
खूं के बदले ज़ख्मो से बहती है कवितायेँ
ज़ख्मों को बाबुल का घर कहती है कवितायेँ
पीड़ा की कोख से पैदा हो के इक अर्से तक
बाबुल के घर आँगन में पलती है कवितायेँ 

પ્રેમ પ્રેમ પ્રેમ પ્રેમ

શબ્દ નથી મારી પાસે
જે મારા પ્રેમને વર્ણિત કરે
 હા  હું એટલું જાણું છું, કે
દૂધ-ગંગા મારા પ્રેમની
વિશાળતા સામે નાની પડે છે
મારો પ્રેમ મારા માટે
અનંત આકાશથી ઉંચો
અફાટ સાગરથી ઊંડો
અગણિત તારાઓથી વધારે
અને
ધબકારના સરવાળા
જેટલો મહત્વ્રપૂર્ણ છે
હું એટલું જાણું છું કે
તારો પ્રેમ
મારો શ્વાસ છે
વિશ્વાસ છે
મારા જીવનમાં
તારું સ્થાન ખાસ છે
હું
શ્વાસ લેવાનું ભૂલી શકું
પણ તને
તારા પ્રેમને નહિ
કારણ
મારા માટે
પ્રેમનો મતલબ
તું, ફક્ત તું છે
અને તું
તું છે
પ્રેમ પ્રેમ પ્રેમ પ્રેમ પ્રેમ પ્રેમ પ્રેમ

मटकी कहती है

मटकी कहती है कुछ बातें मटकी, कुछ जीवन की कुछ है मन की।
सच्ची बात ये है यारों, जीवन का दरपन है मटकी॥
सीधी बात ये है यारों, जीवन की धड़कन है मटकी।
दरशन भी ये कहता है कि जीवन का दरशन है मटकी॥

मटकी में पानी गर रहता, बूंद बूंद में जीवन बसता।
खाली मटकी जैसे मरघट, जीवन जिस में भस्म होता॥
अंतरमन में झांक लो तुम, मन की मटकी खाली होगी।
सुख का वारि कीतना भर लो, मटकी फिर भी खाली होगी॥

जिन्दगी प्यार है

जिन्दगी प्यार है
प्यार संसार है

गुदगुदाए सदा
मीठी तकरार है

रोक दे वंश को
तेज तलवार है

क्या हुआ आज क्यों?
धार बेकार है

पाक ये प्रेम है
गुल हिना खार है

हार में जीत है
जीत में हार है

छंद लय सी मिलीँ,
साँसें दो चार है

दाम मत पूछना
ये न बाजार है

ये हिमालय तो है
साथ ही थार है

देख ना यूँ सनम
आँख तलवार है

आज भी यार की
साँस से प्यार है

रंग में डूबी है
साँस दिलदार है
कुमार अहमदाबादी/निकेता व्यास

रतजगा

रातभर चाँदनी जागती है
चाँद के बारे में सोचती है

बाँसुरी कान में गूँजती है
आँख में रागिणी झूमती है

वीणा के तार से उठती लहरें
तृप्ति के तट को ढूँढती है
कुमार अहमदाबादी

ગુજરાત જાણે છે

સ્વપ્નને સાકાર કરવાની કળા ગુજરાત જાણે છે

માટે આજે  નર્મદાના નીરને સાબરમાં વહાવે છે............સ્વપ્ન

આંધી કે  તોફાન કે વરસાદ કે હો રેત ધગધગતી

સંકટોથી બાથ ભીડીને ચરણ આગળ ધપાવે છે

લક્ષ્ય મોટાં કોઈ દિ' સહેલાઈથી મળતા નથી જગમાં

ઠેસ અઢળક વાગે તોપણ ગુરુશિખર પર જઈને આવે છે..સ્વપ્ન

જન્મ પામે  છે અહીં વનરાજને સરદાર, ગાંધી જે

રાષ્ટ્રનાં નિર્માણ માટે જાનની બાજી લગાવે છે

શૂન્ય, પ્રેમાનંદ, અખો, નરસિંહ,કલાપી, કાન્ત કે શામળ

ગીત, ગરબા, છપ્પા, દુહાને ગઝલ-ગંગા વહાવે છે........સ્વપ્ન

આ ધરાના માનવી જ્યાં જાય છે વસવાટ માટે ત્યાં

ઓગળે છે ખાંડ થઈને દુધને ગળ્યું બનાવે છે

કાનુડાએ આ ધરા પર દ્વારકા નગરી વસાવી છે

આ ધરાનો જાદુ અદ્ભુત કહાનને જે ખેંચી લાવે છે.........સ્વપ્ન

ગુર્જરો ઝંખે સફળતા આ જીવનમાં ડગલેને પગલે

ગુર્જરોની હામને દુનિયા સદીયોથી વખાણે છે

વિશ્વની ગુજરાતના વિકાસપથ પર છે નજર આજે

ગુર્જરો આ વિશ્વને વેપારની કેડી બતાવે છે.................સ્વપ્ન

અભણ અમદાવાદી

શબ્દોમાં સાચવણી

 

દુનિયા શું જાણે કે કેમ કવિ,
શબ્દકૃતિને સાચવી રાખે છે
શબ્દકૃતિના શબ્દોમાં એ ભોળો
પ્રેમ સ્મૃતિને સાચવી રાખે છે...દુનિયા

પ્રસ્તાવના પ્રથમ નજરમાં, અભરખાને અનુક્રમમાં
સર્વનામમાં સંબોધન ને સંજ્ઞામાં પ્રેમ સ્થળની
પ્રેમ સ્મૃતિને સાચવી રાખે છે...દુનિયા

શબ્દ મરોડમાં અંગ મરોડ ને શબ્દ જોડણી આલિંગન
અલ્પવિરામે આનાકાની સ્વરસંધિએ સ્વીકૃતિની
પ્રેમ સ્મૃતિને સાચવી રાખે છે...દુનિયા

છંદોમાં રીસામણા ને અલંકારથી મનામણા
પૂર્ણવિરામે પૂર્ણાનંદ તો કાવ્યકૃતિમાં સંસ્કૃતિની
પ્રેમ સ્મૃતિને સાચવી રાખે છે...દુનિયા

ભાવવાચક ઉન્માદ ને ગુણવાચકમાં મધુરતા
ક્રિયાવાચક પ્રેમપથ તો કર્મવાચકમાં સંગમની
પ્રેમ સ્મૃતિને સાચવી રાખે છે...દુનિયા

ક્રિયાપદે પ્રેમકર્મ ને ક્રિયાવિશેષણે સિસકારા
હાંસિયા પર નફરત ને મથાળે જીવનસારની
પ્રેમ સ્મૃતિને સાચવી રાખે છે
અભણ અમદાવાદી

હાટડીઓ

હાટડીઓ રાજકારણની જુઓ

આ દુકાનો સાજ-ખાપણની જુઓ

જીવતા સળગાવે માણસને હવે

ઘેનમાં  ચકચૂર માણસને જુઓ...હાટડીઓ

ચૂંટણીઓ જીતવી છે બસ યેનકેન

'સીટ'ના અદ્ભુત કામણને જુઓ

માતનું ધાવણ ભલે લાજે હવે

રાજ ભૂખ્યા શુદ્ર બામણને જુઓ..હાટડીઓ

જે બડાશો મારશે તે હારશે

તે ગુમાવે 'આમ' થાપણને જુઓ

જોઈ કુદ્યા ચેનલોના તારણો

ચેનલોમાં 'પોલ' તારણને જુઓ...હાટડીઓ

ચુંટણીમા માનવો સંસ્કારને

કેમ ભૂલ્યાં? આજે કારણને જુઓ

જો 'અભણ'ની વાત લાગે ઝેર શી

ઝેરના તમે કો'ક મારણને જુઓ...હાટડીઓ

અભણ અમદાવાદી

ફાળ

ભૂખ્યા પેટે ફાળ પડી છે
ચૂલાએ હડતાળ કરી છે

બળતણ રાજી રાજી થઈ ગ્યું
ચૂલાએ હડતાળ કરી છે

બે બોલાવ્યાં બાર આવ્યા છે
પાણી જેવી દાળ કરી છે

અઢળક મીઠું નાંખીને મેં
પાણી પ્હેલાં પાળ કરી છે

આલુ કાંદા સડવા દો ને
નેતાઓએ જાળ વણી છે

ક્યાંથી પામે ભોજન સઘળા
ચૂંથાયેલી જાળવણી છે

માંગ્યા જ્યારે હક અધિકાર
મસમોટી બે ગાળ મળી છે

વાણીના વન કરમાયા છે
બીજોની બહુ ખોટ પડી છે

લેબલ વ્હાલાં દવલાંના એ
સંબંધોની ફાળવણી છે
અભણ અમદાવાદી

કંઈ નથી (ગઝલ)

આ જગતમાં એકધારું કંઈ નથી
આજે આ કાણું તગારું કંઈ નથી

દેહ પામ્યો જે થકી આકાર તે
પંચતત્વોમાં અમારું કંઈ નથી

પુત્રને દે છે ખભો જો બાપ ત્યાં
આ ક્ષણિક જગમાં તમારું કંઈ નથી

જે, કળીને મસળે છે એડી તળે
વિશ્વમાં એથી નઠારું કંઈ નથી

વાદ્યવૃંદો ગીતમાં જોઈએ હવે
એકલું જૂનું નગારું કંઈ નથી

દ્રશ્ય તેવું દ્રષ્ટિ જેની જેવી છે
મુજ નજરમાં જગથી પ્યારું કંઈ નથી

છે ગઝલ એવી અભણની કે જુઓ
આ ગઝલમાં કૈંક સારું કંઈ નથી
અભણ અમદાવાદી

ઝરમર શ્રાવણ

ઝરમર ઝરમર વરસે રે
રણની આંખોથી શ્રાવણ રે
ગાલો જાણે નદીઓ છે ને
દલડું મારું છે સાગર રે......

તારા નેણોને કહી દે
હવે આ રોજ થવાનું
મીઠું આ દર્દ રે તારું
નથી રે ક્યાંય જવાનું....ઝરમર

પ્રેમનાં મારા પથમાં કાંટા
કોણે રે કેમ વાવી દીધા
ફૂલો શા શમણાં ને રે
કોણે રે રગદોળી દીધાં

ફૂલોને તું ભૂલી જા
નથી એ તને મળવાના
કાંટાને પ્રેમ કરી લે
નથી એ ક્યાંય જવાના...ઝરમર

કોને હું ફરિયાદ કરું રે
કોને હું દુખડું રે કહું
મનડાને હું કેમ મનાવું
આયખું લાંબુ કેમ વિતાવું

યાદોને તું છોડી દે
નવા લક્ષ્યોને શોધી લે
નવા લક્ષ્યોને શોધીને
નવા લક્ષ્યોને પામી લે....ઝરમર
અભણ અમદાવાદી

ગુરુમંત્ર

એક ઘટના સદીઓથી ઘટતી આવી છે
કવિએ પણ એ જ રીત અપનાવી છે
જ્યારથી નિષ્ફળતાને ગુરુ બનાવી છે
સફળતા સામા પગલે મળવા આવી છે...એક

અવસર આપ્યાં છે નિષ્ફળતાએ
મુજને એકલતામાં સ્વ ચિંતનનાં
સાંભળેલું સત્ય સાબિત થયું કે
વ્યકિત પર રંગ ચડે છે મથનનાં....એક

એકલતાના કિનારે વિચરતો રહ્યો
જાણે કે કુંભારનું કામ કરતો રહ્યો
ચિંતનનાં ચાકડે વિચારોને હું
ઘડાની જેમ સર્વ પ્રકારે ઘડતો રહ્યો...એક

સ્વ ચિંતનની વિશ્વ ચિંતનથી
તુલના સદાય કરતો રહ્યો

વિચારોને જેમ જેમ કસતો રહ્યો

ચિંતન ક્ષિતિજે વિસ્તરતો રહ્યો....એક

મનમાં આશાનો દીવડો પેટાવી
નિષ્ફળતાને ચિંતનથી સજાવજો
નિષ્ફળતા એ જીવનનો અંત નથી
નિષ્ફળતાથી મોટો કોઈ 'ગુરુમંત્ર' નથી
અભણ અમદાવાદી

પ્રણય

નજર નજરમાં મુલાકાત છે
નયન નયનમાં જુદી ભાત છે

ગગન સંગ ધરા થઈ મસ્ત કે
અરુણિમ મન છે મધુરાત છે

ધ્વનિ તરંગ બને મદીલી સદા
અજબ ગજબ આ સનેપાત છે

નસ નસ સઘળી થઈ ગાયિકા
પ્રણય સરગમે સ્વરો સાત છે

સનનન શર થી મને વીંધ તું
નરમ બદનને મધુ ઘાત છે

યુગ યુગ નિરખ્યાં મળ્યું સત્ય આ
મન મલિન બને પછી પાત છે
અભણ અમદાવાદી

કલરવ [ગીત]

કલરવ [ગીત]

કલરવ કરતી કામણગારી કામિનીની કંચન કાયા

મનમાન્યો માણીગર માણે માનુનીની માદક માયા.... ...કલરવ

કેડે ઝૂલે કંદોરો ને મસ્તક પર સોનેરી ટીકો

દર્પણનો શણગાર જોઇને ગોરી મીઠું રે મલકાયા...........કલરવ

સ્વર્ણલતા શી દેહલતાને પુષ્પલતા શી માદક ખુશ્બૂ

ફૂલો પર ફાગણ મ્હોર્યો તો ભમરાઓનાં મન લલચાયાં.. કલરવ

પ્રેમાલિંગન પામી પારસ પુતળીનું પાવન પદ પામ્યો

લજ્જા લાલી પથરાઈ રે ગાલો પર ગોરી લજવાયાં....... કલરવ 

મખશાળામાં મટકી ફૂટી માખણ નીતર્યું મઘમઘતું રે

મઘમઘતી મનમોહીનીનાં મદનાતુર મધુફળ મસળાયાં...કલરવ .

રસશાળામાં રસહેલીની ઝરમર ઝરમર થઇ રંગીલી

રસક્રીડાનો શ્રાવણ વરસ્યો રસનાં વાદળ સૌ છલકાયા....કલરવ

લીલુંછમ છે પાનેતરને લીલાછમ છે સાજન સજની

સાજન સજનીનાં સંગમથી વંશોનાં સંગમ સર્જાયા.......કલરવ

અભણ અમદાવાદી    

ક્યાં મળે છે?(ગઝલ શાલિની છંદ)

પારેવાં શા, માનવી ક્યાં મળે છે?
આજે સાદા, મ્હારથી ક્યાં મળે છે?

શોધી શોધી, લોથ હું થૈ ગયો છું
ફૂટે ના એ, માટલી ક્યાં મળે છે?

માપે સાચી, રીતથી માણસોને
સાચા બોલી, માપણી ક્યાં મળે છે?

જોઈ રંગો, ફૂલને પૂછવું છે
ક્યાંથી લાવ્યા, તાજગી ક્યાં મળે છે?

કોઈ આપી, નૈ શકે રે જવાબ
પૂછો મા ભૈ, ખાતરી ક્યાં મળે છે?
અભણ અમદાવાદી

સાળી

સ્વપ્ન માં મેં ઘટના અદ્ભુત ભાળી છે
માધુરી જૂહી 'અભણ'ની સાળી છે

રાજી થાઉં રૂપનાં દર્શન કરી
ચોળીને પાલવમાં ઝીણી જાળી છે

કાનુડાનું નારી વર્ઝન લાગે છે
કાળી કામણગારીને નખરાળી છે

આવે ત્યારે મહેકે છે વાતાવરણ
યાર એ સાળી છે કે વરિયાળી છે

છાંટું છું હું હોળી પર ગમ્મત ગુલાલ
જો કે મર્યાદા ય એની પાળી છે

અડધી ઘરવાળી ના જોઈયે હવે
આજથી ઘરવાળી બમણી સાળી છે
અભણ અમદાવાદી

કવિનું ચિંતન-ચક્ર

આંખમાં આકાશ છે

પાંખને વિશ્વાસ છે
ટોચતો હું મેળવીશ
ગીત મારા ખાસ છે

લાગણીને ગીતોમાં
વ્યાકરણનો સાથ છે
ટોન સેમીટોન* ને
છંદ, લય સંગાથ છે

દૂધ જો ઉભરાય તો
ઠામ છોડી જાય છે
લાગણી ઉભરાય તો
તે ગઝલ થઈ જાય છે

ઘાવ કણસે તે પછી
પિંડ બાંધે છે ગઝલ
આંખમાંથી આંસુ નહીં
રોજ ટપકે છે ગઝલ

કર્મઘેલા શ્વાસને
આ અટલ વિશ્વાસ છે
રક્તભીની છે ગઝલ
આ ગઝલ કંઈ ખાસ છે

પ્રેમનાં ઇતિહાસને
ગીતમાં હું ઢાળું છું
લીલાછમ મમ ઘાવને
શબ્દોથી પંપાળું છું

આંસુ સૂકી આંખનાં
રંગ એવો લાવશે
બેવફાનું કાળજું
ગીત થઈ કંપાવશે

ગીત મારા સાંભળી
બેવફાની આંખમાં
આંસુ જ્યારે આવશે
ઘાવ થનગન નાચશે

બેવફાને પીડવી
જીંદગીનું લક્ષ્ય છે
દાખલો બેસાડવો
પ્રેમનું કર્તવ્ય છે

મૂળ સાથે વ્યાજ દઈશ
રૂપને શણગાર દઈશ
એક સામે ચાર ઘાવ
બેવફાને રોજ દઈશ

પણ 'અભણ' હું આખરે
વાત વિચારું એટલી
જુલ્મ પ્રેમી પર કરું (તો)
મારી કાઠી કેટલી?

દૂધમાંનો ઉભરો
જળથી ઉતરી જાય છે
માનવી પણ, વાતને
ક્યાંથી ક્યાં લઈ જાય છે

આંખમાં આકાશ છે.......

ટોન સેમીટોન= પશ્ચિમી સંગીતની ભાષામાં 

સ્વરો વચ્ચેના અંતરને બતાવવા માટે વપરાતા શબ્દ
અભણ અમદાવાદી

મસાણ-ગોષ્ઠી

      રામ બોલો ભાઈ રામ પોકારતું ડાઘુઓનું ટોળું સ્મશાનમાં દાખલ થયું. ટોળાને જોઈ ત્યાં હાજર છગન છટકેલો, રાજુ રખડેલો અને ભમી ભૂલકણો ટોળા પાસે પહોંચ્યા. રાજુએ ડાઘુઓના આગેવાન શિવભાઈ અને મૃતકનાં પરિવારજનોને માહિતી આપી કે તમે જણાવેલી વ્યવસ્થા થઇ ગઈ છે. પણ સ્મશાનમાં 'વેઈટીંગ' છે. ચાર ઠાઠડીઓ ઓલરેડી રાહ જોઈ રહી છે! બધી ચિતા-સ્ટેન્ડો 'ફૂલ' છે. આપણો નંબર પાંચમો છે. રાહ જોવા સિવાય કોઈ વિકલ્પ ન હોવાથી ઠાઠડીને એક ઠેકાણે વ્યવસ્થિત મુક્યા પછી  ડાઘુઓ જ્યાં જગ્યા મળી ત્યાં ગોઠવાવા માંડ્યા.છગન રાજુ અને ભમી પણ એક ખૂણે જઈને બેઠા અને વાતોએ વળગ્યા.
      ભમી વાત શરુ કરતા બોલ્યો "તમને નથી લાગતું આજે જયારે સર્વત્ર વિકાસનો પવન ફૂંકાઈ રહ્યો છે. સરકારે સ્મશાનોને પણ વિકસિત કરવા જોઈએ. મોટા અને અધતન બનાવવા જોઈએ"
      ભમીની વાત સાંભળી રાજુએ આમતેમ નજર ફેરવી. એને તૂટેલા બાંકડા, નળ,જર્જર છાપરું, ટોઇલેટનો તૂટેલો દરવાજો દેખાયા. બધા પર એક નજર નાંખી એણે વાતમાં સુર પુરાવતા કહ્યું "હા...હોં..... આજે જયારે ઓવરબ્રિજ, હાઈરાઈજ ટાવર, વિશાલ પહોળા રસ્તા, કૌભાંડો,મંત્રી-મંડળો બધું જ જયારે મોટા પાયે થઇ રહ્યું છે ત્યારે સ્મશાન નાનાં અને અવિકસિત કેમ?"
      ભમીની વાત સાંભળી રાજુની જેમ છટકેલાએ પણ નજર ફેરવી હતી. એની નજર 'ઈલેક્ટ્રીક ભઠ્ઠી બંધ છે' લખેલા બોર્ડ પર પડી હતી. રાજુ પછી એ પણ ચર્ચામાં કુદ્યો." અરે યાર છે એ સગવડ ચાલુ રહે તોય બહુ છે. જો કે આમ જોવા જઈએ તો તમારી વાત સાચી છે. આજે 'મરવા માટેની સગવડો' વધી રહી છે. ત્યારે બળવા માટેની સગવડો ય વધવી જોઈએ ને!
ભમીએ પુછ્યું "મરવા માટેની સગવડો?"
       છગન બોલ્યો "લે ખૂના-મરકી, કોમીહુલ્લ્ડો, હત્યાઓ, રોડ અકસ્માતો, હીટ એન રન, આતંકવાદી હુમલા, બોમ્બ વિસ્ફોટો, મિલાવટી ખાદ્ય પદાર્થો, વગેરેના કારણે મૃત્યુ આંક વધી રહ્યો છે. આ બધી મરવા માટેની જ સગવડો છેને! મૃત્યુઆંક ઝડપથી વધી રહ્યો છે ત્યારે સ્મશાનમાં અગ્નિ-સંસ્કાર જલ્દી થાય થાય એવી વ્યવસ્થા કરવી જોઈએ કે નહિ? અહીં તો છે એ વ્યવસ્થા પણ કામ નથી કરતી."
       રાજુ બોલ્યો "એક સાથે વધારે મૃતદેહોના અગ્નિસંસ્કાર થઇ શકે માટે સરકારે નક્કર પગલાં ભરવા જોઈએ. આસપાસની જમીન સંપાદિત કરી સ્મશાનને વિશાળ અને આધુનિક બનાવવા જોઈએ. ચિતા-સ્ટેન્ડોની સંખ્યા વધારવી જોઈએ. જેથી મૃતદેહોએ બળવા માટે રાહ ના જોવી પડે....
      છટકેલો દર્દ સભર અવાજમાં બોલ્યો "અરેરેરે... માણસે જીવનભર રાશન, નોકરી, રેલ્વે કે બસ ટીકીટ, દીકરા-દીકરીના એડમિશન માટે લાઈનમાં ઉભા રહ્યાં પછી બળવા માટે ય લાઈનમાં લાગવાનું? અરેરેરે કેવો જમાનો આવ્યો છે! કેવી ભયંકર પરિસ્થિતિ છે."
      ભૂલકણો ડાધુઓની સમસ્યા પર પ્રકાશ પાડતાં બોલ્યો " જરા ડાઘુઓનો વિચાર કરો. ઘેરથી નીકળ્યા ત્યારે હતું કે, બે કલાકમાં ફ્રી થઇ જઈશુ. પણ હવે ચાર કલાક પહેલા ફ્રી નહિ થવાય.જો વધારે ચિતા-સ્ટેન્ડ હોત તો ડાઘુઓનો અનમોલ સમય ના બગડત. આતો આપણા સમાજનાં લોકો રોકાય છે બાકી ઘણા સમાજનાં લોકો આપણી જેમ છેક સુધી નથી રોકાતા"
      છટકેલાએ  એ પુછ્યું "આપણે કેમ રોકાઇયે છીએ?"
      રખડેલાએ ખુલાસો કર્યો "ચિતા કે મૃતદેહ સાથે ચેડાં ના થાય માટે અને મૃતકના પરિવારજનો એકલવાયા ના થઇ જાય માટે"
      ભૂલકણો બોલ્યો " અને આજ કારણોસર કથિત આધુનિક વિચારોવાળા લોકો આપણને રૂઢીચુસ્ત માને છે."
      છટકેલો ભૂલકણાના સમર્થનમાં વ્યંગભર્યા અંદાજમાં  બોલ્યો " આધુનિક લોકો આપણી જેમ સમયનો બગાડ નથી કરતા. તેઓ પ્રાઈવેસીને વધારે મહત્વ આપે છે. ચિતા સળગ્યા પછી એ લોકો મૃતદેહને બળવા માટેની અને પરિવારજનોને 'જોવા' માટેની પ્રાઈવેસી આપવા માટે રવાના થઇ જાય છે."
      રખડેલો વાતને પાછી વિકાસના હાઇવે પર લાવવાના ઈરાદે બોલ્યો " રશનાં કારણે અત્યારે કેટલા બધા લોકો ઉભા કે ગમે ત્યાં બેઠા છે. સરકારે કમ સે કમ બાંકડાઓની સંખ્યા તો વધારવી જ જોઈએ. અહીં વૃક્ષો પણ વાવવા જોઈએ. જેથી સ્મશાન 'હરિયાળું' બને."
      છટકેલો બોલ્યો "અરે હું તો કહું છું લત્તે લત્તે સ્મશાન બનવા જોઈએ.  દરેક એરિયામાં જો કરિયાણાની દુકાન, હોસ્પિટલ, મેડીકલ સ્ટોર, દવાખાનું, આઈસક્રીમ પાર્લર, ટ્યુશન ક્લાસ અને ઓટો ગેરેજ હોઈ શકે તો સ્મશાન કેમ નહીં?
      છટકેલાની વાત પૂરી થઇ ત્યાં  શિવભાઈની બુમ સંભળાઇ "એ ચાલો,આપણો નંબર લાગી ગયો." બુમ સંભાળી ત્રણે ઉભા થઇ રવાના થયાં.
      રવાના થતાં થતાં છટકેલો બબડ્યો " આમે'ય આ દુનિયા એક મોટું સ્મશાન જ બની ગઈ છે ને. જ્યાં  રો........જ લાખો લોકો ઈર્ષ્યા, સ્પર્ધા, હુંસાતુંસી, દ્વેષ અને સ્ટ્રેસની ચિતામાં બળી રહ્યા છે."


તા.૨/૧૧/૧૨ ના રોજ દૈનિક 'જયહિન્દ'માં છપાયેલી મારી કટાક્ષિકા

અભણ અમદાવાદી

મુંઝવણ

મસમોટી છે મુંઝવણ કોઈ અમને રસ્તો બતાવો
ચક્ર ચલાવીએ ભૂખા રહીએ કોઈ તો રસ્તો બતાવો

ઘાતક હુમલા સંસ્કૃતિ પર
ઘાતક હુમલા ભારત પર
ઘાતક હુમલા માનવતા પર
ઘાતક હુમલા આઝાદી પર.....થઇ રહ્યા છે...કોઈ અમને.

આદર્શો બે મોહનનાં છે નજરની સામે
આદર્શો બે વિચારનાં છે નજરની સામે
આદર્શો બે યુદ્ધોનાં છે નજરની સામે
આદર્શો બે યુગના છે અમ નજરની સામે.......................મસમોટી છે

જીવ્યો એક પળ પળમાં ને સિદ્ધાંતોમાં બીજો જીવ્યો
એકે કરીયા પાપ માફ સો ના માને તો ચક્રથી હણીયો
બીજાએ તો ગાલ બીજો થપ્પડ માટે સામે ધરિયો
નામ બંનેના સરખા પણ લીલા બંનેની જુદી છે................મસમોટી છે

દુશ્મનને માફ કરીને એકે એનો હિસાબ રાખ્યો
બીજાની માફીનું પાતર જાણે કે અક્ષય-પાતર
એકે અવસર આપ્યા શત્રુને પણ મર્યાદિત આપ્યા
બીજાએ તો અઢળક અવસર દુશ્મનને બસ આપ્યે રાખ્યા........મસમોટી છે

કા'નાએ સોગન તોડીને ધર્મ અર્થે શસ્ત્ર ઉપાડ્યા
લાઠી ગોળી ગાંધીજીએ ચુપચાપ બસ ખાધે રાખ્યા
એકે યુદ્ધભૂમિને પણ જીવનનો એક ભાગ ગણીયો
ગાંધીજીએ અહિંસાને શત્રુ વિજયનો માર્ગ કહીયો.............મસમોટી છે
અભણ-નિકેતા

વિચાર-ભવન (ગઝલ)

નિજ વિચારોના ગગનમાં છે મજા
ભાવવાહી આ ભવનમાં છે મજા

લાવતી હો જે હવા તાજી ખબર
તે ખબરને તે પવનમાં છે મજા

દીકરી છે ફૂલ જેવી સૌ કહે
ફૂલ મ્હેકે તે ચમનમાં છે મજા

રૂપ કેફી આંખ મદિરા તુજ સનમ
જામ જેવી તુજ બદનમાં છે મજા

જ્યારે સળગે બેવફાઈ આગમાં
એક નોખી તે અગનમાં છે મજા

યુદ્ધથી ક્યાં છેવટે કલ્યાણ છે
શાંત મનમાં ને અમનમાં છે મજા

કામ રોપે રામને જો બીજમાં
પ્રેમ પાવન તે શયનમાં છે મજા
અભણ અમદાવાદી

सूर्यास्त

             डूबतो जोयो सूरज में सांज न दरिया किनारे

             नीकऴेलो चाँद जोयो रात ना दरिया किनारे

                                                      दिलीप श्रीमाली

          ये गालगागा के चार आवर्तन में लिखा गया शेर है। दरिया यानी समंदर, समंदर किनारा शुरुआत और अंत का संगम है। किनारे पर समंदर के साम्राज्य का अंत व मानव आबादी की शुरूआत होती है।

शायर ने शेर में जीवन की दो विपरीत स्थितियों के संगम की; उस से पहले व बाद की स्थितियों की बात कही है।शाम को सूरज के डूबने पर दिन पूरा होता है मगर जीवन रुकता नहीं। रात्रि का आगमन होता है।

ईस शेर को अध्यात्मक अर्थ के साथ जोडा जा सकता है। मृत्यु जीवन का अंत नहीं।मृत्यु बाद कहीं और नवजीवन शुरु होता है।मृत्यु सागर के किनारे की तरह मानवलोक व दिव्यलोक के बीच की सरहद है।

ईसी शेर का राजकीय परिस्थितियों के संदर्भ में अर्थघटन करें तो कह सकते हैं: ताकतवर सूर्य के अस्त के बाद 'कमजोर' चाँद अपना राज्य स्थापित करता है।एक शक्तिशाली सम्राट या साम्राज्य के पतन के बाद छोटे राजा नवाब रंग दिखाते हैँ। छोटे छोटे राज्यों की स्थापना करते हैं।

27।6।10 को जयहिन्द में मेरी कोलम 'अर्ज करते हैं' में छपे लेख का अंशानुवाद

सहारा

यादों का सहारा न होता                            
हमारा गुजारा न होता

विरह रण में, विचरण के सिवा
क्यों दूजा? किनारा न होता!

शिखर' मिलता है, एक ही बार

वो मिलन, दुबारा न होता

'वो' गर चाहता, आईने का;
मैं भी क्या: दुलारा न होता!
 
न लगती तुझे, प्यार में चोट
तो तू, कवि-सितारा न होता
कुमार अहमदाबादी

वेलेन्टाईन को श्रद्धांजली

दिल मेरा हो जाता है तन्हा

पैमाने खाली करने के बाद

चंद मोती टपकते हैं प्याले में

सनम की याद आने के बाद

प्याले में मदिरा नहीं है फिर
छलका क्यों नजर आ रहा है
शायद सपनों का खंडहर मुझे
ईस प्याले में नजर आ रहा है

जीवन के आखरी पल तक
सांसों में उस की याद रहेगी
किस्मत ने क्यों बेवफाई की
होठों पे ये फरियाद रहेगी

पीना चाहता हूँ
जब मैं शराब
प्याले में सनम
नजर आ जाती है
हाथ रुक जाता है
प्याला छलक जाता है
फिर, शराब नहीं
आँसु पीने में मजा आता है

दिल में जो आग लगी है
सनम के बिछड जाने से
क्या बुझ जायेगी वो आग
पैमाने बेतहाशा पी जाने से

दिल के दर्द से सीना
फट जाये चाहता हूँ मैं
ईसलिए अब शराब से
ईतना प्यार करता हूँ मैं

शीशे के प्याले से पीने का
मजा ही कुछ और है यारों
हमें ये पता चलता रहता है
कितना दर्द पी चुके हैं यारों

एकांत में तडपने में
क्या लुत्फ है आप क्या जाने
ज़ख्मों को सहलाने में
क्या लुत्फ़ है आप क्या जाने
रोना पड़ता सनम की चिता पर
तो जरूर ये कह उठते आप कि
दर्द क्या होता है आप क्या जाने

कुमार अहमदाबादी

મનુષ્યતા

                                 સમ્રાટમાં નથી અને દરવેશમાં નથી

                           મારી મનુષ્યતા કોઈ ગણવેશમાં નથી

                                                       ભગવતીકુમાર શર્મા

            ગણવેશ એટલે નક્કી કરેલો પહેરવેશ. તમને ખબર હશે કે સમાજના લગભગ દરેક વર્ગ માટે ખાસ પ્રકારના, ખાસ રંગના ગણવેશ નક્કી કરાયેલા છે. ખાસ કરીને માનવી વ્યવસાયમાં કાર્યરત હોય ત્યારે એ ગણવેશમાં હોય છે. ઘણા વ્યવસાય કે સેવાઓ એવા છે કે ગણવેશમાં ન હોવું; ગેરશિસ્ત મનાય છે. પોલીસો માટે ખાખી કે બ્લ્યુ વર્દી, વકીલો માટે કાળો કોટ નક્કી કરાયેલા છે. ડોક્ટરો, નર્સો તથા એરફોર્સ માટે સફેદ, કુલી માટે લાલ, પાયદળ માટે લીલોતરીને મળતા રંગનો ગણવેશ નક્કી કરાયેલા છે. દરેક સ્કૂલનો પોતાનો આગવો ગણવેશ હોય છે. ઓફીસો શોરૂમોમાં કર્મચારીઓ અને સેલ્સમેનોના વસ્ત્રો સરખા હોય છે. ગણવેશ માનવીનો વ્યવસાય અથવા સામાજીક દરજ્જો દર્શાવે છે પણ દર્શાવે એવા ગણવેશનું નિર્માણ થયુ નથી. માનવતા ગણવેશની મોહતાજ નથી. એ એક સમ્રાટમાં અને એક ફકીરમાં પણ હોઈ શકે છે. બંનેમાં ન હોય એવું ય હોઈ શકે.

ટૂંકમાં ગણવેશ કે અન્ય બાહ્ય દેખાવ માનવીનો દરજજો વ્યક્ત કરી શકે પણ માનવતાને વ્યક્ત ન કરી શકે.

તા.૨૮।૧૦।૨૦૧૦ના રોજ જયહિન્દમાં મારી કોલમ 'અર્જ કરતે હૈં'માં છપાયેલ લેખનો અંશ

અભણ અમદાવાદી

रोशनी

                                   तमाम उम्र जली शम्अ रोशनी के लिये

                            अंधेरा फिर भी हकीकत रहा सभी के लिये

                                                               अक्स लखनवी

           मात्रिक छन्द (लगाल गाललगा गालगाल गागागा) में लिखे गये शेर में शायर ने कठोर वास्तविकता पेश की है। विश्व को रोशन करने के लिये 'सूरज' युगों युगों से अपना कर्तव्य निभा रहा है। मगर फिर भी 'निशा' का अस्तित्व है।

          अषो जरथुष्ट्र, महावीर स्वामी, ईसा मसीह, हजरत मुहंमद, भगवान बुद्ध, गुरु नानक, ओशो तथा अन्य कई महामानवों ने युगों युगों से ज्ञान के दीपक को प्रज्वलित कर रखा है। मगर आज तक मानव के मन में से अज्ञान रुपी अंधकार दूर नहीं हुआ है। आज भी मानव के मन में अंधश्रद्धा व अज्ञान के अँधेरे का अस्तित्व है। जीवन की इस कठोर वास्तविकता को शायर अक्स लखनवी ने सरल शब्दों में पेश की है।

          गुजराती अखबार 'जयहिन्द' में मेरी कोलम 'अर्ज करते हैं' में ता.22।08।2010 के दिन छपे लेख के अंश का हिन्दी अनुवाद।
कुमार अमदावादी

कोशिश

धागे ही चीर बनते हैं

तुक्के भी तीर बनते हैं

कोशिशें करते जो सदा

लोग वो वीर बनते हैं

कुमार एहमदाबादी

જાળીની ઝડપ

હું દસમા માળે રહુ છું અમારી બિલ્ડીંગમાં લોખંડની જાળીવાળી લિફ્ટ છે. જેમાં જાળીવાળા બે દરવાજા હોય છે. રાજસ્થાનનાં એકદમ અંતરિયાળ ગામમાંથી એક કઝીન મળવા આવેલા. તેઓ ડ્રોઈંગરૂમમાંથી વારે ઘડીયે લિફ્ટને જોતા'તાં. મેં પૂછ્યું 'શું થયું. કંઈ મૂંઝવણ છે?' તો તેઓ અચકાતા અચકાતા બોલ્યા "યાર, નીચે લિફ્ટમાં ઘુસી મેં પહેલાં બહારની જાળી બંધ કરી પછી અંદરની બંધ કરી. લિફટ ઉપડી ત્યારે બહારની જાળી ત્યાંની ત્યાં હતી પણ પછી હું દસમા માળે પહોંચ્યો એ પહેલા જાળી કેવી રીતે ઊપર પહોંચી ગઈ?

અભણ અમદાવાદી

दरवाजे की गति

मैं दस मंजिला  टावर की दसवीं मंजिल पर रहता हूँ। टावर में पुराने फेशन की लोहे के जालीदार दरवाजोंवाली लिफ्ट है। उस में जालीवाले दो दरवाजे होते हैं। एकबार राजस्थान के एकदम छोटे से गाँव से मेरे एक रिश्तेदार मिलने आये थे। वे ड्रोइंग-रूम में बैठे बैठे बात करते हुए बार बार लिफ्ट की ओर देख रहे थे। उन के चेहरे पर उत्सुकता के भाव थे। मैंने उन से पूछा "क्या बात है कोई परेशानी है क्या?" वे थोड़े से हिचकते हुए बोले "यार, मैंने एकदम नीचे के मजले पर लिफ्ट में प्रवेश करके पहले बाहर की जाली बंद की फिर अन्दर की जाली बंद की, जब लिफ्ट रवाना हुई बाहर की जाली वहीं की वहीं थी। मगर जब मैं दसवीं मंजिल पहुंचा तब मुज से पहले वो जाली दसवीं मंजिल पहुँच चुकी थी। ऐसा कैसे हुआ ये मेरी समज में नहीं आ रहा है?                                                                                                                                कुमार एहमदाबादी

छल की वेदना

                             हमारे दर्द का कीजे भले न हल बाबू

                       जता के प्यार मगर कीजीए न छल बाबू

                                                            भगवानदास जैन

        जैन साहब की ग़ज़लें बहुत मार्मिक व प्रासंगिक होती है। उन की ग़ज़लों में वर्तमान व्यवस्था की कमजोरीयों प्रति आक्रोश और शोषितों के लिए सहानुभूति होते हैँ।

        ये लगाल गाललगा गालगाल गागागा मात्राओँ में लिखा गया अर्थपूर्ण व बेहतरीन शेर है। शेर कहता है कि आप चाहे मेरी समस्या का समाधान न करें; दर्द का निवारण न करें: पर सहानुभूति दर्शाने के बाद छल मत करना। इन्सान को प्रेम न मिले तो उतनी तकलीफ नही होती; जितनी छल से होती है। इन्सान अभाव के शून्य को सह सकता है। छल से ठगे जाने की पीड़ा को सह नहीं सकता। पहले से घायल दिल को ठगना गिरते तो लात मारने जैसा हो जाता है।

गुजराती अखबार जयहिन्द में मेरी कॉलम 'अर्ज करते हैं' में ता.25।09।2011 को छपे लेख के अंश का अनुवाद
कुमार अमदावादी
अभण अमदावादी

विरासत

               स्वयं को न जो, पहचान पाया जो; वो भाग हूँ मैं।

               पड़ा महँगा ये  भूल जाना मुझे नाग हूँ मैं।

                                                   कुमार एहमदाबादी

         इन्सान  कुदरत द्वारा दिए गुण अवगुण जब भूल जाता है उसे भुगतना ही पड़ता है। नाग चाहे अहिंसावादी बन जाये कोई उस का विश्वास नहीं करता। मौका मिलते ही उसे लाठियों से मार दिया जाता है।

               जला सकती हूँ बेवफा को, स्वयं जल रही हूँ।

               शमा के मुलायम ह्रदय में लगी आग हूँ मैं।

        शमा खुद एक आग है। जो खुद जलता है वो औरों को भी जला सकता है। मैंने उस प्रेमिका की पीर व्यक्त की है जो प्रेमी को हर तरह से नुकसान पहुंचा सकती है मगर पहुंचाती नहीं। दिल में आग लगी होने के बावजूद बेवफा को नुकसान पहुँचाने की बजाय खुद जल रही है। ह्रदय पर काबू रखकर किसी को जलाने की बजाय अँधेरे को दूर कर रही है। कुदरत द्वारा दिए गए गुण का दुरूपयोग न करके सदउपयोग  कर रही है।

                अहिंसा के कारन, खो दी चार सिंहो ने ताकत।

                था उपवन कभी, आज; उजड़ा हुआ बाग़ हूँ मैं।

         अहिंसा को मैं भी मानता हूँ। पर एक सीमा के बाद वो कायरता कहलाती है। इस शेर में मैंने भारत के प्रथम महान व् विशाल साम्राज्य मौर्य साम्राज्य व वर्तमान भारत [अशोक के चार सिंह याद आते है?]की परिस्थितियों  की बात की है। मौर्यों ने १३७ साल राज्य कीया था। पहले ९० साल ३ व बाद के ४७ सालों में ९ सम्राटों ने शासन कीया था। तीसरे सम्राट अशोक ने राज्य की नीतियाँ बदलकर शांति की नीतियाँ  अपनाई थी। उस के बाद के सम्राटों ने उस का अनुसरण कीया था। परिणाम ये हुआ की वो क्रमश: क्षीण होते गए। पास पडोश के राजा उन्हें कायर मानने लगे, साम्राज्य को तोड़ने लगे। आखिर साम्राज्य टूट ही गया। कभी कभी मैं सोचता हूँ की मौर्य साम्राज्य जब टुटा होगा तो  स्वर्ग में चाणक्य को कितनी पीड़ा हुई होगी?

      आज अशोकचक्र भारत का राजचिन्ह  है। भारत की नीति शांतिनीति है। परिणाम क्या हो रहा है? पडोशी  देश जब चाहे इस देश में आतंकवादी हमले करवाता है। हमारे पडोशी देश दीमक की तरह देश की सरहदों को कुतर रहे हैं। पर भारत के नीति निर्माताओं की 'आदर्शवादी' नींद खुल नहीं रही।

                मिटा दो सभी पर्व भारत के; जारी है षड्यंत्र।

                 विरासत के वटवृक्ष से, झड रहा फ़ाग हूँ मैं।

       भारत की संस्कृति पर सुनियोजित आक्रमण हो रहा है। वसंत पंचमी तो कब की खो चुकी। उस की जगह वेलेन्टाइन डे ने ले ली है।अब तो रंगों की विकृत असरों के बहाने से होली, ध्वनी प्रदुषण के बहाने से दीवाली और विविध बहानों से पतंगोत्सव को ख़त्म करने का कार्य जारी है। नए साल के आगमन पर सिडनी हार्बर या अमेरोका में फोड़े जा रहे पटाखे उन्हें दिखाई नहीं  देते जो हमें कहते है की पटाखों से ध्वनी प्रदुषण होता है। मजे की, क्षमा कीजियेगा करुणा की बात ये है की भारत का कथित बौद्धिक वर्ग इस में जुड़ा हुआ हैं। जब की वास्तविकता ये है की खुद उसे मालूम नहीं की वे किन हाथों की कठपुतली बना हुआ हैं।

      ये एक निर्विवाद हकीकत है की प्रत्येक साँस हमें मृत्यु के करीब ले जा रही है। लेकिन साँस लेने से मौत पास आ रही है इसलिए हम साँस लेना बंद नहीं करते। ये बात सिद्ध करती है की विकास के साथ विनाश की प्रक्रिया निरंतर चलती है। हम चाहे कुछ भी करें, कितना भी सोचकर करें: उस के साथ विनाश की प्रक्रिया जरुर चलेगी। मौत के डर से क्या हम साँस लेना छोड़ देते हैं? नहीं। तो फिर उत्सवों को, जीवन शैली को, क्यों छोड़ दें? हाँ ये ध्यान रखना जरुरी है की हम किसी को जानबुझकर नुकसान न पहुंचाए। वर्ना भारत की सांस्कृतिक विरासत को ख़त्म होने में देर नहीं लगेगी।

ता.२२/०१/२०१२ के दिन गुजराती अख़बार 'जयहिंद' में मेरी कोलम 'अर्ज़ करते हैं' में छपे लेख का अनुवाद [ कोलम मैं अभण अमदावादी के नाम से लिखता हूँ ]

कुमार अमदावादी - अभण अमदावादी

बस की आत्मकथा

    मैं सरकारी परिवहन विभाग की बस हूँ। आज सुबह मैं अहमदाबाद शहर के इनकम टेक्स चौराहे पर खड़ी थी। उस वक्त मेरे पास एक नई नवेली दुल्हन से बस आकर रुकी। उसने मुज पर आगे से पीछे तक नजर घुमाई और व्यंगात्मक ढंग से हँस पड़ी। मैं आज ऐसी हूँ की मुज पर कोई न हँसे तो अचरज होता है। पिछले चक्के के बाद का ज्यादातर हिस्सा निकाल दिया गया है। खिडकियों से ऊपर का हिस्सा, यात्रीयों के बैठने की सीटें, छत वगैरह निकाल दिए गए है ।अब छत सिर्फ चालक-कक्ष के ऊपर बची है। पहले मैं यात्रियों को लाती ले जाती थी। अब पानी की टंकी ढोने का कार्य करती हूँ।
    पर जब मेरी 'जात-बस' [क्यों जी! जात-भाई या जात-बहन कहने का हक़ सिर्फ तुम इंसानों का है?] ही जब व्यंगात्मक ढंग से हँसी तो कलेजा तार तार हो गया। पर मैं कर भी क्या सकती हूँ? हाँ नई नवेली बस को देखकर मैं इतिहास में चली गयी। आहा हा हा हा ........ क्या सुनहरे दिन थे। फेक्टरी में कई 'चोटें' सहकर सुन्दर सजीला रूप पाकर मैंने बाहर की दुनिया में कदम रखा था। तब मन में कैसे कैसे लड्डू फूट रहे थे। मन में कैसे हिलोळ उठ रहे थे। मुझे एएमटीएस द्वारा खरीदकर परिवहन विभाग के काफिले में शामिल कर लिया गया। मैं जब पहली बार अहमदाबाद आई थी तो इस शहर को देखकर भौंचक्की रह गयी थी। मुझे लगा था कितना आआआआ बड़ा शहर है। हालांकि अब तो उस से दस गुना बड़ा है।
मैं अहमदाबाद की सड़कों पर दौड़ने लगी। 'कर्तव्य-पथ' पर दौड़ने के लिए रोज सुबह वक्त पर हाजिर हो जाती। देर रत तक कर्तव्य-पथ पर दौड़ती थी। यात्रियों को एक स्थान से दुसरे स्थान तक पहुँचाती। अहमदाबाद बहुत सुन्दर व हराभरा शहर है। यहाँ के लोग भी संस्कारी व सज्जन है। मगर ऐसा लगता है की शहर को कभी कभी 'पागलपन' का दौरा पड़ता है। उस वक्त यहाँ के लोगों में एक अजीब उन्माद फ़ैल जाता है जब धार्मिक दंगे फ़ैलते है। दंगो के दौरान हम बसों को बहुत सहन करना पड़ता है। दंगाई तोड़-फोड़ करते हैं, जलाते हैं, सीटें को तार तार कर देते हैं। सच कहूँ; 'बलात्कार' का शिकार सिर्फ औरतें ही नहीं बसें भी होती हैं। कभी कभी मन होता है की मैं शहर के निवासियों से पूछूं की तुम्हारी आपसी लडाई में बसों पर क्यों कहर बरपाते हो?
अहमदाबाद ने मुझे खुशियों के पल भी दिए हैं। 1892 में बने अहमदाबाद के पहले पुल एतिहासिक एलिसब्रिज की दायें बाएं बने नए पुलों का जब उद्घाटन हुआ; तब दायीं ओर बने पुल से गुजरनेवाली पहली बस मैं थी। उस दिन एलिसब्रिज का सिंगार देखने लायक था। एसा लगता था जैसे बुढ़ापे में जवानी फिर से आ गयी हो। सच कहूँ उस दिन मैं उस पर मोहित हो गयी थी। मैंने गाँधी ब्रिज, सरदार ब्रिज व सुभाष ब्रिज को भी बनते हुए देखा है।
      जिस तरह शहर में बदलाव आया है। बसों में भी आया है।आज की बसें कैसी सुन्दर एवं सुविधायुक्त होती है। मैं जब कार्यरत हुई थी बसों में बिजली के लिए बल्ब इस्तेमाल होते थे। अब ट्यूब लाईट होती है। मैं 'लाल बस ' कहलाती थी; अब पचरंगी बसें हैं। आज की बसों में उतरने के लिए दरवाजा एकदम आगे होता है।मुज में निकास द्वार थोडा पीछे था। मेरी पीढ़ी की बसों में चालककक्ष एकदम अलग था। आज की कुछ बसों में दरवाजा एकदम बीचोबीच होता है, जो की दो दरवाजों जितना चौड़ा होता है। मुज में जो दरवाजे थे संकरे थे। आज बसों में रेडियो होता है। मुझे व मेरे चालक को संगीत का आनंद नहीं मिलता था। हाँ, कोई कोई शौक़ीन चालक ट्रांजिस्टर रखता था। मेरी पीढ़ी की बसें पेट्रोल या डीज़ल से चलती थी। जब की आज की ज्यादातर बसें सीएनजी से चलती है। बहुत परिवर्तन हो गया है।
    मुझे गर्व है की मैंने पूरी ईमानदारी से अपने कर्तव्य निभाया है। सब से ज्यादा ख़ुशी मुझे इस बात की है की मैंने कभी एक्सीडेंट नहीं किया। किसी को टक्कर तक नहीं मारी। दंगो के दौरान मैं भी एकबार 'बलात्कार' का शिकार हुई हूँ। लेकिन मैंने दंगाईयों को माफ़ कर दिया है। क्यों की मुझे पता है वे 'राह भटके मुसाफिर' हैं। अपने पथ से भटके हुए हैं। भला सच्ची 'राह' को, सच्चे 'पथ' को मुज से ज्यादा कौन जानता हैं? खुद उन्हें पता नहीं था की वो क्या कर रहे हैं।
    कर्तव्य निभाते निभाते मैं जीवन संध्या के किनारे आ चुकी हूँ। यात्री बस के रूप में तो बहुत पहले छुट्टी पा चुकी हूँ। अब जीवन को हाथों में [जल जीवन ही तो है] लिए लिए घुमती हूँ। कुछ समय बाद पूर्ण निवृत्ति पानेवाली हूँ। निवृत्ति बाद मुझे कबाड़ख़ाने भेज दिया जायेगा। जो की एक तरह से बसों का शमसान हैं। जहाँ मेरा जीवन पूर्ण होगा। भौतिक तत्वों में से बने मेरे शरीर के अस्तित्व को मिटा दिया जायेगा।
ता.01-11-2009 के दिन गुजराती बाल साप्ताहिक 'फूलवाड़ी' में छपी मेरी कहानी यथोचित परिवर्तन के साथ
कुमार एहमदाबादी

नृत्य करते सपने

कविता में शब्द श्रृँगार नारी का सा है
फूलों से लहलहाती फूलवारी का सा है

यहां आँसु भी है आहें भी
फूलों सी कोमल बांहे भी
बच्चों जैसी मुस्कान संग
शब्दों से उठती कराहें भी
कुमार एहमदाबादी

नीलगगन को मंच बनाएँ
शब्दों को पायल पहनाएँ
मन के सपने पूरे कर लें
सपनों को हम मोर बनाएँ
कुमार अमदावादी

शब्दोँ को शरमाने दे
अर्थोँ को रिझाने दे
गीतों ग़ज़लोँ को सावन
झरमर झर बरसाने दे

कुमार अहमदाबादी

સોચ

ખીણમાં જન્મો કે ટોચ પર
જિન્દગી ચાલે છે સોચ પર
અભણ અમદાવાદી

तन्हाई

आँख से टपकनेवाले मोतीयों,
पर बेवफा का नाम लिखा है
मैने सारी तन्हाईयां अपनी
कुएँ सी आँखोँ के नाम लिखी है

कुमार अहमदाबादी

नजर

कत्ल कर नजरों के तीर से, हम; यही चाहते हैं।
सुन ले पर, मर के जीने का अंदाज; हम जानते हैं।
कुमार अमदावादी

ચર્મ બાણ

 થોડી તું પીંખાઈ જા
મારા માં સમાઈ જા
નાજુક ચર્મ બાણથી
ગોરી તું વીંધાઇ જા
અભણ અમદાવાદી

सिंगार की पुकार

                सजनी ऊफ़! ये तेरा सोलह सिंगार
        ये चमकता कजरा ये नैन कटार
        ये रसीले अधर ये पीयूषी नजर
        ये सतरंगी स्वप्नीला आँचल
        लरजती साँस थिरकती धडकन
        पुकार रहे हैं प्रीतम को सजन को
        कह रहे हैं लूट लो चितवन को
        छेड़ो एसे जैसे मैं बाँसुरी हूँ
        प्यास से लबालब अंगूरी हूँ
        अतृप्त अभिसारिका, मयूरी हूँ
        सिंगार को कलात्मकता से
        नजाकत से नफ़ासत से
        मधुरता से कोमलता से
        सुरीली लयात्मकता से मिटा दो।
        कुमार एहमदाबादी

प्रणय पंख

कट गये प्रणय पंख हमारे
स्व- भूलोँ की तलवार से
किस को सुनायेँ प्रेम कहानी
किस ने आँसुओँ की भाषा जानी
कुमार अमदावादी

Prerna Sharma
.." कलि - कुसुम से पथ सजा दूं ,
कंटकों को मैं बुहार दूं ,
अब आ भी जा प्रिय तू ,
तेरी राह में आँखें बिछा दूं ...!!" ----
... प्रेरणा --- ३ जनवरी २०१२
Mahesh Soni
कलि कुसुम से सजे पथ पर न चल सकता हूँ।
आँखे बिछी हो उस पर कैसे मैं चल सकता हूँ!
फूल भी मत बिछाओ मेरी वापसी के पथ पर;
कोमलता को कुचलते हुए मैं न लौट सकता हूँ॥
कुमार अमदावादी

 

चाशनी
प्यार की चाशनी पीये बिन कवि ना बन सकोगे।
घाव को शब्द में घोले बिन कवि ना बन सकोगे॥
कुमार अमदावादी
પ્યાર કી ચાસની પીયે બિન કવિ ના બન સકોગે.
ઘાવ કો શબ્દ મેં ઘોલે બિન કવિ ના બન સકોગે.
કુમાર અમદાવાદી

 

 

चोट

चोट को रोज निखारता रहा
पीर को शब्दोँ में ढालता रहा
बारहा आँधी तूफान आए पर
काव्य के पौधे को पालता रहा


खुशीयाँ तो बाँट लूँगा
पर गम न बाँट सकूँगा
रुलाना मेरा काम नहीं
आप को न रुला सकूँगा
कुमार अमदावादी

ચૂલા પર તપેલી છે
તપેલીમાં ચમેલી છે
તપેલીમાં ઉકળીને
નિખરી રહી ચમેલી છ

ચલક ચલાણું
પાંચ પતિઓ વચ્ચે વહેંચાઈ
સ્ત્રી છું કે હું ચલક ચલાણું છું
અભણ અમદાવાદી